Ciąg międzynarodowych spotkań wspartych wspólnymi deklaracjami polityków z różnych krajów UE doprowadził do powstania katalogu dobrych praktyk w zakresie prewencji, ochrony i minimalizowania skutków powodzi. Katalog jest sumą doświadczeń i przemyśleń wielu specjalistów, którzy na problem ograniczania skutków powodzi patrzą z różnych punktów widzenia: technicznego, gospodarczego, społecznego. Jest przewodnikiem, z którego zasobów warto korzystać.
Zamieszczony poniżej tekst został zaprezentowany na II Warsztatach Samorządowych – ‘Czy jesteśmy przygotowani do powodzi?’, zorganizowanych przez IMGW w dniach 20-22 października w Ustroniu.
Powodzie w ostatnich latach podkopały zaufanie do istniejących rozwiązań w zakresie ochrony przed powodzią. Straty przestały mieć wymiar lokalny. I choć w różnych krajach europejskich różnie na to zareagowano, to generalnie pojawił się zdecydowany zamiar, by spojrzeć krytycznie na istniejące tradycyjne systemy ochrony, zrewidować pomysły i zbudować coś nowego.
Katalog opiera się na podstawowym założeniu, że powodzie są elementem natury; występowały dawniej, występują obecnie i będą występowały w przeszłości. Ale straty przez nie spowodowane są efektem ingerencji człowieka, stąd wysiłek skierowany na ograniczenie strat powinien skupiać się przede wszystkim na wyeliminowaniu lub ograniczeniu tych działań.
Jakie są główne przesłania tego katalogu? Jest ich kilka, ale wydaje się, że z naszego, polskiego punktu widzenia, interesujące są trzy następujące strategie:
Po pierwsze, zacznijmy myśleć o zarządzaniu zagrożeniem powodziowym, a nie o reagowaniu na powodzie. Jest to postulat, by mówiąc o ograniczaniu strat powodziowych rozpatrywać wszystkie fazy zarządzania, czyli: prewencję (np. ograniczanie zabudowy na terenach zalewowych), ochronę (tworzenie retencji, budowę polderów, obwałowań), przygotowanie (systemy ostrzegania i reagowania), reagowanie (ewakuacja, zabezpieczanie itd.), likwidacja skutków (głownie zaraz po powodzi).
Po drugie, starajmy się likwidować straty tam gdzie one powstają, a nie globalnie, poprzez mało realne i zwodnicze zabezpieczenie wszystkiego na raz. Jest to postulat, by analizować, co powoduje straty (rodzaje powodzi) i gdzie są źródła strat, np. brak reakcji ludzi na ostrzeżenia, zabudowa zagrożonych terenów, lokalizacja archiwów w piwnicach zagrożonych budynków itd.)
Po trzecie, zdecentralizujmy proces zarządzania zagrożeniem, zamiast zostawiać go w ręku państwa, bo to nie przynosi spodziewanych efektów. Jest to postulat, by tworzyć warunki organizacyjne i prawne, by w ograniczanie strat mogły się włączyć różne podmioty, np. samorządy i zagrożeni mieszkańcy, a nie tylko administracja państwowa.
W stosunku do metod ograniczania skutków powodzi katalog zawiera następujące zalecenia:
* sposób użytkowania terenów narażonych na powodzie powinien uwzględniać różne rodzaje zagrożeń, takie jak: wylewy rzek, podnoszenie się zwierciadła wód gruntowych, zatory lodowe, obsuwanie się ziemii itd. Podejmowane działania powinny odnosić się bezpośrednio do tych zagrożeń.
* za najbardziej obiecujące i skuteczne w zakresie ograniczania skutków powodzi uważa się działania nietechniczne. Stąd powinno się tworzyć długoterminowe strategie obejmujące wiele różnych metod skierowanych na ochronę życia człowieka i jego dobytku.
* działania techniczne, zabezpieczające przed powodzią pozostają nadal ważnym elementem ograniczającym straty powodziowe. Należy jednak pamiętać, że zapory i wały nie gwarantują całkowitego bezpieczeństwa – są też zawodne w warunkach, na które nie zostały zaprojektowane. Możliwość ich awarii powinna być uwzględniana w przygotowywanych projektach.
Katalog zawiera wiele wskazówek, jakie elementy są ważne i jak rozwiązywać problemy w zakresie:
* Użytkowania terenów zalewowych, wydzielania stref zagrożonych powodzią i przygotowywaniu map zalewów
* Retencjonowania wody, nie tylko poprzez budowę sztucznych zbiorników, ale i wykorzystanie cech natury, która ma zdolności retencjonowania wody i opóźniania spływu
* Rozwiązań technicznych, takich jak zbiorniki retencyjne, obwałowania oraz ich awaryjności, stanowiącej w pewnych przypadkach poważne zagrożenie dla człowieka
* Systemów wczesnego ostrzegania przed powodzią i prognozowania powodzi, szczególnie tam, gdzie przebieg powodzi jest szybki
* Poprawy wiedzy mieszkańców i dostępu do informacji, jako istotnych elementów, od których zależy skuteczność różnych metod ograniczających skutki powodzi.
Ważnym postulatem, a może nawet zaleceniem Unii Europejskiej jest również to, by sprawa ograniczania strat była przedmiotem planowania na różnych szczeblach, ale głównie w ramach zlewni. W tym przypadku istotne znaczenie mogą mieć lokalne plany ograniczania skutków powodzi, stanowiące istotny wkład w tworzenie planów zlewniowych.
Są to postulaty na tyle odmienne od naszej tradycji myślenia o ograniczaniu skutków powodzi, że warto by zacząć dyskusję, jak je wdrożyć w Polsce. Bo choć ich wdrożenie nie będzie zapewne obowiązkowe, to może stać się warunkiem dostępu do unijnych źródeł finansowania.
Dlatego warto zadać sobie kilka pytań dotyczących sposobu planowania w kontekście wspomnianych sugestii Unii Europejskiej: roli, jaką mogą odgrywać różne metody ograniczania strat: techniczne i nietechniczne, roli, jaką mogą odegrać w tym planowaniu samorządy, administracja, sektor państwowy, mieszkańcy oraz czego brakuje od strony organizacyjnej i prawnej, by można było próbować wdrożyć w Polsce ten sposób myślenia.
Roman Konieczny
Ośrodek Ds. Współpracy z Samorządami
IMGW Oddział w Krakowie
Źródło: Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, serwis informacyjny o powodzi „Wielka Woda” – http:// powodz.info
hastagi na stronie:
#skutki powodzi #skutki powodzi w polsce #skutki powodzi 2010 #pogoda na sierpień 2011 #powodzie skutki
