Zalecenia dotyczące usuwania skutków powodzi w uprawach polowych i sadowniczych

Zalecenia dotyczące usuwania skutków powodzi
w uprawach polowych i sadowniczych

W trakcie powodzi mogły przedostać się do wód powodziowych, a w konsekwencji takŜe i
do gleb zanieczyszczenia chemiczne (substancje ropopochodne, środki ochrony roślin,
związki zawierające metale cięŜkie, itp.), i skaŜenia sanitarne (bakterie chorobotwórcze, jaja
pasoŜytów przewodu pokarmowego). SkaŜenie gleb mogło wystąpić lokalnie, szczególnie w
sąsiedztwie zakładów przemysłowych i oczyszczalni ścieków, składowisk odpadów przemy-
słowych i komunalnych.
W przypadku podejrzenia skaŜenia gleb naleŜy ten fakt niezwłocznie zgłosić do władz lo-
kalnych (Urząd Gminy) bądĹş instytucji pracujących na rzecz rolnictwa (Okręgowa Stacja
Chemiczno-Rolnicza, Świętokrzyski Ośrodek Doradztwa Rolniczego), czy instytucji kontroli
i ochrony środowiska przyrodniczego (SANEPID), Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony
Środowiska.
Pierwotne właściwości produkcyjne gleby moŜna przywrócić poprzez:
o Usprawnienie urządzeń i systemów melioracyjnych
Zabiegi melioracyjne polegają na:
– udroŜnieniu istniejących systemów regulujących stosunki wodne.
W systemie rowów otwartych naleŜy je oczyścić z mułu i zanieczyszczeń nanie-
sionych przez wodę, aby mogły właściwie spełniać swoją rolę odwadniającą;
– odmuleniu wylotów i studzienek drenarskich;
– sprawdzeniu i ewentualnej naprawie istniejących drenów, przepustów, a takŜe
przepompowni.
o Zabiegi agromelioracyjne
Do zabiegów agromelioracyjnych naleŜy wykonanie bruzd i przegonów (rowów) ułatwia-
jących spływ wód powierzchniowych z lokalnych obniŜeń i zastoisk stagnującej wody, która
nie ma naturalnych warunków do odpływu.
Bruzdowanie jest to przeprowadzenie szeregu bruzd równoległych do siebie o głębokości
25-30 cm. Wyloty ich powinny wychodzić do rowu lub bruzdy zbierającej, znajdującej się na
granicy pola.
Zabieg ten naleŜy przeprowadzać tylko w uzasadnionych przypadkach, nie tylko z powodu
duŜej pracochłonności, gęsta sieć bruzd stwarza bowiem nierówności, które utrudniają pracę
ciągników i maszyn. Bruzdowanie pola moŜna wykonać zawieszanym pługiem jednoskibo-
wym, radłem lub obsypnikiem.
Na polach, w których występują nieregularne zaklęśnięcia terenowe bez moŜliwości od-
pływu, zaleca się wykonanie przegonów, które przechodzą przez kilka pól. Mają one róŜną
głębokość i są szersze niŜ bruzdy, muszą być głębsze i szersze, a przez obniŜenia powinny
być zwęŜane i spłycane.
Zabiegi agrotechniczne
Namuły o miąĹœszu 5-10 cm zalegające na gruntach ornych, jeśli nie są skaŜone metalami
cięŜkimi, toksycznymi lub roponośnymi, mogą pozostać na polu. NaleŜy wykonać wyrówna-
nie pola stosując do tego celu cięŜkie włóki Ŝelazne. Po wyrównaniu pola zastosować dwu-
krotne kultywatorowanie. W przypadku wystąpienia duŜego zagęszczenia gleby moŜna wy-
konać głęboszowanie.
Po wstępnym osuszeniu i wyrównaniu gruntów naleŜy przystąpić do wapnowania i nawo-
Ŝenia gleby, po wcześniejszym wykonaniu analiz glebowych przez laboratorium w „Centrum
Ogrodniczym” w Sandomierzu lub w Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Kielcach.
Orientacyjna dawka nawozu wapniowego wg OSChR na uŜytkach rolnych popowodzio-wych powinna wynosić 3 tony wapna węglanowo-magnezowego o zwartości 50% CaO i
MgO.
Na glebach lekkich rolnik powinien się liczyć z moŜliwością znacznych ubytków zawarto-
ści wapnia, magnezu, potasu z gleby. Podstawowym nawozem organicznym do rekultywacji
gleb lekkich powinien być obornik, nawozy zielone, słoma.

Uprawy polowe po ustąpieniu wód powodziowych
Szkody wyrządzone przez powódĹş na polach uprawnych będą wymagały indywidualnego
i zróŜnicowanego podejścia, w zaleŜności od okresu stagnacji wody. W przypadku pól
uprawnych, które były zalane całkowicie i poziom wody utrzymywał się dłuŜej niŜ 2 doby,
naleŜy plantację zlikwidować. Natomiast na polach, gdzie woda utrzymywała się przez krót-
szy czas, jest szansa na uratowanie zasiewów. Na takich glebach obserwuje się znaczny spa-
dek pH gleby, rośliny Ŝółkną, co oznacza niedobór składników pokarmowych, problemem są
takŜe choroby grzybowe.
Na polach obsianych zboŜami i podtopionych okresowo moŜna liczyć na zebranie plonu
ziarna, który powinno się przeznaczyć na paszę lub na cele przemysłowe.
Na podtopionych polach z ziemniakami, burakami i warzywami będzie następowało ma-
sowe gnicie bulw i korzeni, plantacje te naleŜy likwidować.
Na polach, na których wszystkie rodzaje upraw zostały zniszczone, naleŜy po odprowa-
dzeniu wody i usunięciu nieczystości przystąpić do mechanicznej uprawy gleby. ZaleŜnie od
moŜliwości, uprawę gleby wykonać pługiem lub kultywatorem na głębokość 20 cm, aby war-
stwa uprawna uległa napowietrzeniu. W przypadku uprawy pól po zniszczonym zboŜu lub
kukurydzy naleŜy najpierw wykonać talerzowanie w celu pocięcia zamulonej słomy, a na-
stępnie orkę.
Przygotowanie pól pod zasiewy roślin ozimych (zboŜa, rzepak)
Po wyrównaniu pola i siewie nawozów wapniowych i fosforowo-potasowych naleŜy wy-
konać orkę i doprawić broną.
Na polach przeznaczonych pod uprawę zbóŜ ozimych moŜna wysiać gorczycę z przezna-
czeniem na przyoranie, która przyczyni się do poprawy struktury gleby.
Nie ma moŜliwości uprawy poplonu na polach przeznaczonych pod uprawę rzepaku ozi-
mego.
Przystosowanie pól pod rośliny jare
Pod rośliny jare wskazane jest wysianie poplonów z roślin krzyŜowych (rzepak, gorczyca),
strączkowych (bobik, łubin, groch, wyka), niemotylkowych (słonecznik, facelia).
Uprawa roli przed siewem poplonów powinna być uproszczona – odpowiednia do moŜli-
wości w konkretnych warunkach.
Wyprodukowana masa roślinna powinna być przeznaczona do zakiszania w celu odbudo-
wy bazy paszowej lub na przyoranie.
Wskazane jest pozostawienie plonu (czy pola???) w formie mulczu (nie orać przed zimą aŜ
do wiosny).
Ze względu na duŜe nasycenie gleb wodą naleŜy unikać cięŜkiego sprzętu.
Pola z wieloletnimi roślinami pastewnymi (trawy, lucerny)
Po obeschnięci gleby rośliny skosić i ze względu na znaczny stopień zamulenia przezna-
czyć na kompost. Odrastający porost naleŜy zasilić nawozami potasowo-azotowymi, aby uzyskać zadawala-
jący plon następnego pokosu z przeznaczeniem na paszę, na okres Ŝywienia zimowego.
UŜytki zielone
Na uŜytkach zielonych po ustąpieniu wody i stwierdzeniu cienkiej warstwy mułu naleŜy
zastosować bronę cięŜką, co pozwoli na odrastanie roślinności trawiastej.
Przy grubszej warstwie mułu konieczny staje się podsiew traw w ilości 25-30 kg, następ-
nie zabronować i przywałować. Siew powinien być wykonany do połowy września.
W przypadku terenów zapiaszczonych teren naleŜy uprawiać glebogryzarką na głębokość
10-15 cm, aby wzbogacić naniesiony piasek Ŝyzną warstwą próchniczną. Po zalecanej upra-
wie naleŜy wysiać nasiona i zwałować pole.
Wypas pastwisk moŜna rozpocząć dopiero po stwierdzeniu przez wyspecjalizowane słuŜ-
by: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska i Wojewódzką Stację Sanitarno-
Epidemiologiczną w Kielcach oraz Okręgową Stację Chemiczno-Rolniczą w Kielcach, Ŝe nie
nastąpiło skaŜenie chemiczne i bakteriologiczne tych terenów.
UŜytki zielone, które nie będą spasane przez bydło, naleŜy systematycznie wykaszać, aby
nie pogorszyć ich składu florystycznego i produkcyjności.

mgr inŜ. Krystyna Klimont

Postępowanie z zalanymi tunelami foliowymi

Do odkaŜania folii, stołów, pojemników uprawowych i narzędzi polecane są preparaty za-
wierające podchloryn sodu.
Po wstępnym osuszeniu i wyrównaniu gleby (patrz rozdział „Postępowanie na uŜytkach
rolnych dotkniętych powodzią”) przystępujemy do wapnowania i nawoŜenia gleby na pod-
stawie analiz glebowych. MoŜna takŜe, jeŜeli zachodzi potrzeba, zastosować metodę dezyn-
fekcyjną gleby z uŜyciem nawozu Perlka (zalecenia pod uprawy na przyszły sezon) – 1,5 t
nawozu na 1 ha rozsypać na glebę z duŜą zawartością substancji organicznej (słoma, kompost,
nawozy zielone) i wymieszać z glebą za pomocą glebogryzarki lub kultywatora.

ElŜbieta Krempa

Postępowanie z uprawami sadowniczymi
(drzewami, krzewami i krzewinkami jagodowymi)
na terenach podtopionych i dotkniętych powodzią

Gatunki sadownicze, zwłaszcza drzewiaste i krzewiaste, bez większych problemów znoszą
kilkudniowe zalanie wodą, podtopienie będące wynikiem podwyŜszenia poziomu wód grun-
towych czy podsiąków. JeŜeli taki stan rzeczy dotyczy tylko systemu korzeniowego i bezlist-
nej części naziemnej i nie utrzymuje się zbyt długo, szanse na przeŜycie roślin są większe.
Mogą one wykazywać objawy niedoboru składników pokarmowych, liście na nich mogą ule-
gać przebarwieniom, więdnięciu lub zasychaniu, owoce mogą opadać. JeŜeli woda zejdzie, a
rośliny mimo wymienionych objawów zaczynają rosnąć, wówczas moŜna je w procesie re-
konwalescencji wspomagać poprzez odpowiednie zabiegi:
1. ze względu na niepobieranie przez uszkodzony (zatopiony) system korzeniowy składników
pokarmowych dobrze jest zasilić drzewa i krzewy nawozami wieloskładnikowymi trzy-
krotnie w odstępach 7-10 dni, 2. prostym nawozem stymulującym rośliny do rozwoju jest Mocznik (5 kg Mocznika na 1000
litrów wody), moŜna go stosować trzykrotnie (co 7-10 dni) samodzielnie lub łącznie z siar-
czanem magnezu (5 kg Mocznika + 20 kg siarczanu magnezu + 1000 l wody),
3. w sadach, zamiast stosować herbicydy, lepiej byłoby zastosować uprawki mechaniczne w
celu napowietrzenia zaskorupionej gleby, wówczas szybciej unormują się stosunki po-
wietrzno-wodne w okolicach korzeni i łatwiej będzie roślinom wyjść ze stresu,
4. w okresie letnim, w celu zmniejszenia nadziemnej części roślin i wprowadzenia równowagi
pomiędzy nią a uszkodzoną częścią podziemną oraz w celu pobudzenia całych roślin sa-
downiczych do wzrostu i rozwoju, naleŜy przeprowadzić cięcie letnie,
5. po zbiorach i przed wejściem w okres spoczynku naleŜy ze szczególną dbałością zabezpie-
czać drzewa owocowe przed chorobami kory i drewna oraz odglebowymi,
6. przed zastosowaniem doglebowego nawoŜenia upraw sadowniczych konieczna jest analiza
jej zasobności w poszczególne składniki pokarmowe i zbadanie pH.
JeŜeli jednak zalaniu ulegnie cała roślina (krzewinka-truskawka, inne krzewy jagodowe
czy drzewa owocowe) i przez kilka, czy kilkanaście dni znajdują się one pod wodą, wówczas
szanse na przeŜycie tych roślin są znikome i będą musiały one być usunięte z plantacji lub
sadu. Nawet gdyby wykazywały chęć na wzrost, to ich uszkodzenie jest tak znaczne, Ŝe kosz-
ty reanimowania mogą przekroczyć koszt załoŜenia nowej plantacji.

Anita Łukawska

Postępowanie z owocami i warzywami
z sadów i plantacji popowodziowych

Warzywa z roślin, które były częściowo lub całkowicie zalane nie mogą być przeznaczone
do spoŜycia ani do przetworzenia (mroŜonki, przetwory). Podobnie naleŜy postępować z
owocami truskawek oraz krzewów jagodowych (porzeczki, agrest, borówki, maliny, jeŜyny i
inne). NaleŜy przeprowadzić likwidację plantacji.

Postępowanie z owocami z drzew pestkowych (wiśnia, czereśnia, morela, brzoskwinia,
śliwa), ziarnkowych (jabłonie i grusze) oraz innych (leszczyna, orzech włoski) jest zróŜnico-
wane w zaleŜności od stopnia zalania i długości czasu pozostawania w wodzie:
a) owoce z drzew, których korony zostały całkowicie lub częściowo zalane, nie nadają się
do spoŜycia – zarówno bezpośredniego jak i w postaci przetworzonej;
b) owoce z drzew, których korony nie zostały zalane, moŜna przeznaczyć do spoŜycia, ale
zalecane jest wykonanie ich analiz.
Analizy wykonujemy w Wojewódzkich Stacjach Sanitarno-Epidemiologicznych i ich po-
wiatowych oddziałach. Szczególnie zalecane jest to w przypadku sadów i jagodników zlo-
kalizowanych w sąsiedztwie zakładów przemysłowych, stacji paliwowych, hurtowni środ-
ków ochrony roślin, nawozów i środków odkaŜających, cmentarzy, składowisk odpadów
przemysłowych i komunalnych, oczyszczalni ścieków, baz transportowych. Oprócz skaŜeń
chemicznych (substancje ropopochodne, środki ochrony roślin, nawozy, substancje zawie-
rające węglowodory, chlor czy metale cięŜkie) naleŜy brać pod uwagę równieŜ skaŜenia
typu biologicznego (bakterie chorobotwórcze, jaja pasoŜytów).
c) w przypadku drzew, których korony nie zostały zalane, ale których korzenie były zalane
w sposób długotrwały, istnieje niebezpieczeństwo wystąpienia oddychania beztlenowego. W
wyniku tego procesu powstają produkty szkodliwe nie tylko dla roślin, ale takŜe dla ludzi.
ElŜbieta Krempa

Jakie gatunki sadownicze uprawiać na terenach popowodziowych

W przypadku konieczności wykarczowania sadu lub likwidacji plantacji upraw jagodo-
wych po powodzi, kolejne nasadzenia naleŜy robić bardzo rozwaŜnie.
Tereny, które uległy zalaniu, są niŜej połoŜone, gleby chociaŜ mają Ŝyzne są raczej zimne,
zawsze będzie tam istniało ryzyko wysokiego stanu wód gruntowych, podsiąków, zimą więk-
szych spadków temperatury, a wiosną przymrozków, itp.
Z roślin sadowniczych na takie warunki bardzo wraŜliwe są przede wszystkim gatunki
pestkowe (brzoskwinie, morele, czereśnie, wiśnie), krzewy jagodowe i truskawki. Gatunki te
niezbyt dobrze tolerują wysoki poziom wód gruntowych i wraŜliwe są na przymrozki wiosen-
ne. Grusza teŜ nie lubi gleby zimnej, zatem nie zalecane jest zakładanie nowych sadów z tego
gatunku.
Najmniej wraŜliwe na takie warunki są jabłonie szczepione na płytko korzeniących się
podkładach karłowych. Polecane odmiany to wcześnie wchodzące w okres owocowania, by
jak najbardziej skrócić okres inwestycyjny. JeŜeli sadownicy nie uprawiali jabłoni ani drzew
pestkowych, a w ich gospodarstwach nie było odpowiednio wyposaŜonego zaplecza prze-
chowalniczego do długotrwałego przechowywania, to zamiast zaczynać uprawę drzew ziarn-
kowych moŜna uprawiać śliwy jako gatunek bardziej odporny od wcześniej wymienionych
gatunków pestkowych. Warunek jest tylko jeden, drzewka do nowych nasadzeń powinny być
zaszczepione na Węgierce Wangenheima.
Przy zakładaniu nowych sadów naleŜy postępować standardowo, zgodnie z ogólnymi zale-
ceniami co do rozstawy drzew w sadzie i montaŜu konstrukcji wspierającej. Parametry te uza-
leŜnione są jedynie od posiadanego w gospodarstwie sprzętu do ochrony i pielęgnacji sadów.

Anita Łukawska

Rekultywacja gleby w uprawach sadowniczych
Po ustąpieniu wody z upraw sadowniczych, naleŜy uzupełnić składniki pokarmowe, które
zostały wypłukane przez wodę. Przede wszystkim trzeba zastosować nawoŜenie azotowe w
ilości 30 kg N/ha, w postaci saletry amonowej, wapniowej, a w przypadku podejrzenia niedobo-
ru potasu, wskazane będzie zastosowanie saletry potasowej.
Na zalanych lub podtopionych terenach, istnieje prawdopodobieństwo wypłukania składni-
ków pokarmowych, takich jak fosfor, potas i magnez. Dawki tych składników powinny być
określone na podstawie wyników analizy chemicznej gleby, którą moŜna wykonać w laborato-
rium ŚODR Modliszewice Oddział w Sandomierzu, ul. Mokoszyńska 3. Wykonana analiza
gleby określi takŜe wartość odczynu gleby, a opracowane zalecenia nawozowe będą wskazów-
ką do zastosowania odpowiedniej dawki i formy nawozu wapniowego. Zastosowane wapno
nawozowe wpłynie na poprawę struktury gleby, wniesie wapń jako składnik pokarmowy dla
uprawianych roślin sadowniczych, a takŜe będzie miało działanie odkaŜające na glebę. Zabieg
ten będzie takŜe ograniczał kumulację metali cięŜkich w roślinach.
Głównym problemem na zalanych gruntach jest brak dostępu tlenu do korzeni. W celu po-
prawy stosunków powietrzno-wodnych naleŜy wykonać zabiegi mechaniczne osuszające i na-
powietrzające glebę, jak kultywatorowanie, bronowanie lub motyczenie w rzędach rosnących roślin sadowniczych. Na zalanych lub podtopionych terenach giną mikroorganizmy glebowe w
związku z brakiem dostępu tlenu. Aby odtworzyć Ŝycie glebowe moŜna zastosować preparaty
zawierające mikroorganizmy, takie jak Efektywne Mikroorganizmy (EM), UGmax (uŜyĹşniacz
glebowy). EM to kompozycja kultur bakteryjnych, która wprowadzona do gleby przyspiesza
biologiczną regencję procesów próchnicotwórczych. Zastosowany preparat zwiększy dostęp-
ność odŜywczych składników mineralnych i regenerację poŜytecznych mikroorganizmów Ŝyją-
cych w glebie. Na zalanych plantacjach sadowniczych, gdzie dostała się woda zawierająca
ścieki komunalne, zastosowane EM będą niwelować nieprzyjemne zapachy i przyspieszać pro-
cesy rozkładu szczątków organicznych. Na glebach lŜejszych, o niskiej zawartości substancji
organicznej, moŜna zastosować nawozy organiczno-mineralne jak Rosahumus lub gotową ma-
terię organiczną Humistar, które wpłyną na poprawę właściwości fizycznych, chemicznych i
biologicznych gleby.
Na zalanych terenach naleŜy zastosować równieŜ zabiegi poprawiające strukturę gleby w
postaci uprawy roślin szybko rosnących, o dobrze rozwiniętym systemie korzeniowym w celu
ich przyorania. Rośliny te w czasie wegetacji pobiorą wodę, co wpłynie na odwodnienie zala-
nych plantacji. Na przyoranie w uprawach sadowniczych moŜna wysiewać bobik, łubin wąsko-
listny, groch polny, facelię, gorczycę białą, rzepak ozimy lub ich mieszanki, np. łubin z gro-
chem lub bobik z grochem i wyką. Facelia, gorczyca i rzepak ozimy są roślinami szybko rosną-
cymi, tworzącymi duŜą masę wegetatywną.
Przed załoŜeniem nowych upraw sadowniczych wskazane jest nawoŜenie obornikiem, kom-
postem lub torfem ogrodniczym. NawoŜenie organiczne przyczyni się do poprawy struktury
gleby i wzbogaci ją w składniki pokarmowe, umoŜliwi poprawę właściwości gleb zdegradowa-
nych przez wody powodziowe, nastąpi wzrost aktywności biologicznej. Po zastosowaniu na-
wozów organicznych gleba ulega przemianom, prowadzącym do tworzenia związków próch-
nicznych i uwalniania składników mineralnych.

Wiesława Kaczorek

Instrukcja pobierania:
Próbek gleby
Próbka gleby powinna reprezentować pole, sad lub plantację o powierzchni 2-4 ha.
Prawidłowo glebę do analizy z upraw sadowniczych pobiera się z dwóch warstw – warstwy
ornej (0-20cm) oraz z warstwy podornej (20-40cm).
Reprezentatywną dla danego pola lub kwatery sadu moŜe być próbka mieszana, składająca się
z 10-15 pojedynczych próbek pobranych z róŜnych miejsc. Próbki te najlepiej pobierać za
pomocą laski glebowej, zwanej laską Egnera. Laskę wbijamy w glebę pionowo, wykonujemy
ćwierćobrót w celu jej wypełnienia i po wyjęciu wydłubujemy pobraną próbkę do wiadra.
Czynność tę powtarzamy kilkanaście razy, poruszając się w sadzie po przekątnej lub zygza-
kiem. Próbka zbiorcza powinna mieć masę 0,5 kg. NaleŜy równieŜ uwaŜać, aby nie mieszać
róŜnych poziomów genetycznych gleby, tzn. warstwy orno-próchnicznej o zabarwieniu sza-
rym, z warstwą podorną, która odznacza się zazwyczaj zabarwieniem Ŝółtawym.
KaŜda próbka powinna być dokładnie oznakowana. Na kartce wpisujemy imię i nazwisko
właściciela sadu, nazwę sadu (kwatery), warstwę (głębokość w cm).
Tak przygotowane próbki moŜna dostarczyć do laboratorium ŚODR w Sandomierzu, co-
dziennie w godz. 7-15. Koszt analizy z zaleceniami nawozowymi wynosi: 20 zł warstwa orna i 10 zł warstwa podorna.
Próbek liści
Próbki liści do analizy pobiera się z owocujących sadów jabłoniowych, gruszowych i mo-
relowych od połowy lipca do połowy sierpnia. Liście z sadów wiśniowych i czereśniowych
oraz z plantacji roślin jagodowych po zbiorze owoców. Próbka powinna składać się ze
100-150 liści zerwanych z minimum 15-20 drzew jednej odmiany, będących w tym samym
wieku. Liście zbiera się ze środkowej części długopędów z wysokości 1,5-2 m rozmiesz-
czonych na obwodzie korony. Powinny one być dobrze rozwinięte, nieuszkodzone przez
choroby i szkodniki, bez śladów zamuleń, nawozów i preparatów ochrony roślin. Tak po-
brane liście naleŜy przesuszyć i umieścić w torebkach papierowych z następującymi dany-
mi: adresem producenta, nazwą odmiany i wiekiem plantacji.
W jagodnikach liście zbieramy ze środkowej części pędów nieowocujących, a w truskaw-
kach ze środka roślin. Próbka powinna zawierać 100 liści jednej odmiany (z malin i tru-
skawek tylko blaszki liściowe).
Próbek owoców

Próbki do analiz pobierać w okresie dojrzałości zbiorczej bezpośrednio w sadzie, z drzew
zdrowych, o średniej sile wzrostu i średniej intensywności plonowania. Zerwane jabłka najlepiej
wkładać do czystych toreb plastikowych, aby nie uległy zanieczyszczeniu przed analizą. KaŜda
próbka powinna zawierać 60 owoców, po 4 jabłka z 15 drzew. Jabłka z drzew pobieramy z prze-
ciwległych stron korony i powinny one odzwierciedlać ich przeciętny wygląd.

Anna Łukasiewicz

Szkodniki masowo występujące
na terenach mokrych i zalewowych

Komarnicowate – muchówki wieloŜerne, głównie komarnica warzywna i błotniarka.
Szkody wyrządzają larwy, które Ŝyją w wilgotnych glebach, zasobnych w związki organicz-
ne. Początkowo Ŝywią się nasionami, potem korzeniami roślin, a w nocy wychodzą na po-
wierzchnię gleby i objadają części nadziemne roślin. Podcinając rośliny, wciągają je pod gle-
bę, gdzie w ciągu dnia je zjadają. Dorosła muchówka jest Ŝółtawoszara lub jasnobrązowa, z
długimi cienkimi, rdzawymi nogami, nitkowatymi czułkami i jedną parą błoniastych skrzydeł.
Wyglądem przypomina duŜego komara (długość ciała 22-27 mm). Szkodliwa larwa jest wal-
cowata, długości do 40 mm, poprzecznie pomarszczona, beznoga, barwy ziemistoszarej, z
gryzącym aparatem gębowym. Na końcu odwłoka posiada wieniec chitynowych wyrostków.
Ze względu na brak środków ochrony roślin przeznaczonych do zwalczania szkodników
glebowych, jedyną metodą ich ograniczania jest osuszanie terenu. Poza tym naleŜy usunąć
wszelką zbędną roślinność, będącą Ĺşródłem poŜywienia dla szkodnika. Na niewielkich obsza-
rach moŜna posiłkować się wykładanymi pułapkami z organów roślinnych (kawałki ziemnia-
ka, buraka czy marchewki, rozdrobnione gotowane warzywa), na nich zgromadzą się szkodni-
ki, które następnie naleŜy zniszczyć.
Leniowate – owady naleŜące do muchówek, najczęściej leń ogrodowy i leń marcowy. Larwy wyrządzają podobne szkody jak larwy komarnic. Dorosła muchówka lenia ogrodowe-
go ma ciało grube, tępo zakończone, długości 8-9 mm. Samce mają ciało jednolicie czarne,
samice mają grzbiet i odwłok czerwony. Larwy, długości 15 mm są brudnoszare, walcowate,
beznogie, z wyraĹşnie ciemną głową i czterema duŜymi kolcami na końcu odwłoka. Owad
dorosły lenia marcowego jest większy, długości 11-13 mm, natomiast jego larwy nie róŜnią
się od poprzedniego.
Ze względu na brak środków ochrony roślin do zwalczania szkodników glebowych niezwy-
kle waŜne jest osuszanie podmokłych terenów, poniewaŜ szkodliwe larwy są wraŜliwe na brak
wilgoci. MoŜna równieŜ wykładać naturalne pułapki roślinne, w celu wyłapywania i niszcze-
nia szkodników.
Krocionogi – zasiedlają ziemię próchniczną i mocno wilgotną. Najczęściej występuje kro-
cionóg krwawoplamy, ale moŜna teŜ spotkać węzłowca ogrodowego i krocionoga brunatnego.
Szkodliwe osobniki dorosłe i larwy wyjadają nasiona, młode rośliny, korzenie, bulwy, kłącza,
a nawet rośliny wielkości rozsady (podobnie jak inne szkodniki glebowe, np. drutowce). Cia-
ło szkodnika jest silnie wydłuŜone, walcowate, białawe. Na kaŜdym boku znajduje się rząd
około 40 czerwonych plamek – są to gruczoły skórne wydzielające czerwony, parzący płyn.
Niemal na kaŜdym z licznych segmentów, po stronie brzusznej ma dwa rzędy odnóŜy.
Ze względu na brak środków ochrony roślin do zwalczania szkodników glebowych naleŜy
osuszać tereny podmokłe. MoŜna równieŜ wykładać naturalne przynęty (kawałki ziemniaków,
buraków czy marchwi) w odstępach 1-2 metrowych i przykryć je cienką warstwą gleby. Gro-
madzące się na nich liczne szkodniki naleŜy niszczyć, a pułapki wykładać od nowa. Jedną z
metod jest równieŜ wapnowanie podłoŜa.
Stonogowate – głównie stonóg piwniczny oraz stonóg murowy. Stonóg piwniczny ma
silnie spłaszczone ciało owalne, długości 11-16 mm i szerokości 6-7 mm, barwy Ŝółtawej lub
ciemnoszarej. Samice po zapłodnieniu składają jaja i noszą je w specjalnych torebkach, znaj-
dujących się na przednich nogach tułowiowych. Larwy początkowo Ŝyją w torebkach, potem
na zewnątrz, są podobne do osobników dorosłych, tylko mniejsze i jaśniejsze. Stonóg muro-
wy ma ciało ciemnoszare z jaśniejszymi plamkami, długości 15-18 mm. Oprócz uszkadzania
Ŝywych roślin, stonóg murowy Ŝeruje równieŜ na resztkach roślin.
Do wyłapywania tych szkodników słuŜą wykładane przynęty (kawałki ziemniaka, marchwi),
podobnie jak w przypadku krocionogów. Inną przynętą moŜe być sieczka ze słomy polana
syropem z cukru.
Ślimaki – występują masowo na terenach podmokłych, gdzie wyrządzają duŜe straty w
róŜnych uprawach zielnych. Do najczęściej występujących naleŜą: pomrowik polny i ślinik
ogrodowy. Osobniki dorosłe i ich larwy wyjadają nieregularne, zwykle ostrokątne otwory w
liściach, na powierzchni których pozostaje błyszczący, zaschnięty śluz jako ślad ich nocnego
Ŝerowania. Mogą całkowicie niszczyć całe połacie upraw, głównie warzyw, upraw rolni-
czych, roślin ozdobnych, sadowniczych i chwastów, głównie młodych roślin. W warunkach
wysokiej wilgotności, podczas deszczu przebywają na roślinach równieŜ w ciągu dnia. Moc-
no uszkodzone rośliny mogą zamierać. Omawiane ślimaki mają ciało nagie, nieoskorupione, z
płytką wapienną na stronie grzbietowej. Ciało pomrowika polnego długości 40-60 mm i sze-
rokości 5-6 mm jest wrzecionowate, szare lub brunatne, z ciemniejszymi plamkami i jest po-
kryte śluzem. Ślimak porusza się za pomocą rozwiniętej, jaśniej ubarwionej stopy. Ślinik
ogrodowy jest mniejszy, długość jego ciała wynosi 30-40 mm.
Ślimaki mają wielu wrogów: biegaczowate, ropuchy, padalce, jeŜe, wrony, krety, szpaki,
drozdy, kaczki, gęsi i inne ptaki. W celu ograniczenia występowania ślimaków naleŜy osuszyć
teren i usunąć chwasty zarówno w uprawach, jak i wokół nich. Jeśli tylko jest moŜliwe – nale-
Ŝy często spulchniać podłoŜe dostępnym sprzętem, gdyŜ podczas tych zabiegów ślimaki giną,
podobnie jak i inne szkodniki glebowe. MoŜna równieŜ wykładać omówione wyŜej naturalne
pułapki z części roślinnych. W latach masowego pojawu moŜna opylać wieczorami całe pola lub ich brzegi kainitem pylistym lub wapnem palonym pylistym w ilości 400 kg/ha (4 kg/100
m2
) Zabiegu nie stosować na podmokłych terenach, jedynie na suchych powierzchniach – co
sugeruje, Ŝe najpierw naleŜy teren osuszyć. W obrębie uprawy, na niewielkich obszarach
moŜna zastosować chemiczne moluskocydy: Mesurol Alimax 02 RB (zawierający metiokarb)
w ilości 5 kg/ha lub 5 g/10 m2
lub Ślimax 04 GB (zawierający metaldehyd) w ilości 5-8 g/10
m2
. Środki te naleŜy wykładać na suche podłoŜe, gdyŜ tracą aktywność po zawilgoceniu.
Ewa śak

Pomocne adresy:

1. Okręgowa Stacja Chemiczno – Rolnicza w Kielcach
ul. Wapiennikowa 21
tel. 0-41 361 01 51
0-41 361 02 25
2. Świętokrzyski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Modliszewicach
ul. Piotrkowska 30
tel. 0-41 372 22 84 do 86
Oddział w Sandomierzu
„Centrum Ogrodnicze”
ul. Mokoszyńska 3
tel. 0-15 832 34 01, 02
0-15 833 31 00, 02 do 04
3. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Kielcach
Al. IX Wieków Kielc 3
tel. 0-41 344 49 72
4. Wojewódzka Stacja Sanitarno – Epidemiologiczna w Kielcach
ul. Jagiellońska 68
tel. 800 060 033(bezpłatny, z wyjątkiem Orange i Play)
222 318 000 (koszt połączenia jak dla sieci stacjonarnych)

W instytucjach tych moŜna uzyskać wszelką pomoc i informacje w zakresie bezpie-
czeństwa zdrowotnego na terenach popowodziowych.

Opracowano w „Centrum Ogrodniczym” w Sandomierzu
Sandomierz, czerwiec 2010

http://sodr.pl/powodz_2010/Zalecenia_dotyczace_usuwania_skutkow_powodzi.pdf